بازی فکری آموزشی
بازی فکری
بازی های فکری به هر نوع فعالیت ذهنی هدفدار که به‌صورت فردی یا گروهی اطلاق می شود که بتواند تاثیرات مثبت قابل قبولی را در ذهن، روحیه، شخصیت و زندگی هر انسانی؛ بدون در نظر گرفتن عواملی مانند سن، جنس، نژاد و وضعیت جسمانی ایجاد کند و باعث تمرکز در فرد گردد.
بازی های فکری در عین لذّت و شادابی موجب به چالش کشیده شدن توان فکری ، تمرکزی ، IQ و EQ فرد شود و به مرور باعث تعالی فرد در این توانایی ها می شود.
بازی های فکری هر کدام به نسبت دسته بندی و نوع خود بر یک یا چند بخش از قدرتها و توانایی های مغز و ذهن تاثیر گذار هستند.
به طور مثال بازی های استراتژیک قدرت تحلیل و محاسبات، قدرت پیش بینی و حس ششم ، قدرت ریسک پذیری و … را درگیر کرد و در صورت استمرار آن باعث تقویت این بخشها در مغز و ذهن می شود.
طبقه بندی بازی های فکری :
بازی های فکری صفحه ایی یا رومیزی ( Board Games) : بازیهای رومیزی یا بازیهای تخته‌ای به بازی‌هایی گفته می‌شود که روی یک سطح از پیش طراحی شده (کاغذی، پارچه‌ای یا تخته‌ای) انجام می‌شود. ( ابلون، اتللو، کریدور و کتان)
بازی های فکری پازلی (Puzzle Games): بازی های پازلی ابتکار و دانش فرد را مورد سنجش قرار میدهد و قطعات با یک روش منطقی کنار هم قرار میگیرد تا راه حل صحیح پازل به دست آید. (پازل های مسطح، پازل های 3 بعدی و روبیک)
بازی های اتاق فرار ( Escaperoom ) :بازی گروهی فعالیت محوری است که در آن بازیکنان با کشف سرنخ ها، ح معماها و پردازش اطلاعاتی که از محیط دریافت می دارند در مدتی محدود به سمت هدفی مشخص حرکت می کنند.
بازی های کارتی(Card Games): بازی اونو، استوژیت، دکتر اکتشاف، تیزبین
بازی های فکری کاغذی و نوشتاری (Paper and Pencil Games): مانند سودوکو و انواع جداول کلمات
بازی های مهارتی حرکتی (Game of Physical Skill) : مانند جنگا و برج هانوی، کاپوچینو
بازی های نقش آفرینی(Role-playing game) : بازی است که در آن افراد نقش یک شخصیت خیالی (و بعضاً حقیقی) را به عهده گرفته و با آن به انجام بازی می‌پردازد مانند پانتومیم، و بازی گروهی مافیا
انجمن بازی های فکری جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1391 با تصویب طرح پیشنهادی توسعه بازی های فکری در کشور و با دستور معاونت توسعه ورزش های همگانی وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان انجمن بازی های فکری زیر مجموعه فدراسیون ورزش های همگانی تاسیس شد.
در سال 1396 برای اولین بار سرفصل دوره های آموزشی و مربیگری بازیهای فکری تصویب شد. همچنین در سال 1397 نیز آیین نامه باشگاه های ورزشی بازیهای فکری از سوی کمیسون ماده 5 وزارت ورزش و جوانان تصویب شد.
مزایای بازی فکری چیست؟
اگر سلول‌های مغزی به فعالیت کردن، تشویق نشوند، استدلال نکنند و به دنبال حل مسائل و رفع چالش‌های گوناگون نباشند، کارایی خود را از دست خواهند داد. اما به کمک بازی فکری می‌توان مغز را تمرین داد و قبراق نگه داشت. از جمله مزایای بازی فکری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقویت حافظه
- افزایش سرعت انتقال
- افزایش سرعت تفکر
- افزایش مهارت‌های شناختی
- افزایش سطح تمرکز
- افزایش مهارت استقلال در تفکر و برنامه‌ریزی
بازیهای فکری، انواع و اقسامی دارد. این را باور کنید که بازی فکری ، پیر و جوان نمی‌شناسد و همه از مزایای آن سود می‌برند، در ادامه به تعدادی از انواع بازی فکری توجه کنید:
انواع بازی فکری را بشناسید:
بازی فکری انواع مختلفی دارد که هر یک به تقویت مهارت‌ها و توانایی‌های مشخصی می‌پردازند. به طور کلی می‌توان چند دسته‌بندی برای آن در نظر گرفت:
- بازی با کارت
- بازی های رومیزی
- بازی با طرح تست هوش، معما
- بازی های ساختنی
۱. بازی فکری با کارت
بازیهای کارتی، معمولا شامل تعدادی کارت هستند که دو یا چند نفر با هم برای رسیدن به نتیجه‌ای خاص رقابت می‌کنند.
دبلنا، مونوپولی و… از جمله بازیهای کارتی هستند. انواع و اقسام دیگر آن را هم قطعا خودتان می‌شناسید. به نظر شما مزایای بازیهای کارتی چیست؟
افزایش صمیمیت و ارتباطات
- این روزها فناوری به همه زمینه‌های زندگی‌مان وارد شده است. حتی بازیهای موبایلی و رایانه‌ای هم جای خود را به بازیهای شاد و مفیدی داده است که قدیم‌ترها در دورهمی‌ها انجام می‌دادیم. بازیهای کارتی به شما کمک می‌کنند تا در جمع‌های دوستانه و خانوادگی به هم نزدیک‌تر شوید، بیشتر با هم صحبت کنید و یخ جمع را بشکنید. بازیهای کارتی عموما گروهی هستند و همین باعث می‌شود که افراد، تلفن‌های همراه‌شان را کنار بگذارند و با هم در گفت‌وگو و ارتباط بیشتری قرار بگیرند.
امکان بازی کردن برای همه گروه‌های سنی
- یکی از مزایای درخشان بازیهای کارتی، این است که همه افراد در گروه‌های سنی مختلف و با توانمندی‌های گوناگون می‌توانند در آن شرکت کنند. شاید بپرسید که منظور از توانمندی‌های مختلف چیست و چرا همه گروه‌های سنی می‌توانند در آنها شرکت کنند. در درجه اول باید گفت که بازیهای کارتی بیشتر مبتنی بر شانس هستند و با اینکه نیاز به فکر کردن و به کارگیری حافظه دارند، آن‌قدر پیچیده نیستند که فقط کسانی از عهده آنها برآیند که بسیار باهوش و زرنگ هستند. پس جای نگرانی و خجالت برای بازی کردن وجود ندارد. نترسید و به جنبه نشاط و تفریح بازی فکر کنید تا به طور غیرمستقیم، مغزتان را هم نرمشی داده باشید.
امکان بازی کردن برای افراد با توانایی‌های مختلف
- به واسطه شکل و شمایل بازی، امکان مشارکت افرادی که از نظر جسمی هم محدودیت و معلولیت دارند کاملا وجود دارد. اگر بخواهید با دوستان یا اعضای خانواده‌تان برنامه‌ای مفرح بگذارید و مثلا تنیس، والیبال یا بازیهای حرکتی انجام بدهید شاید عزیزانتان که معلولیت و محدودیت جسمی دارند، قادر به شرکت در بازی نباشند. اما با وجود بازیهای کارتی، تقریبا همه با توانمندی‌های مختلف هوشی و جسمی می‌توانند شرکت کنند و لذت ببرند.
تقویت حافظه
- بازیهای کارتی، تمرینات ذهنی بسیار خوبی هم هستند. همانطور که گفته شد، بازیهای کارتی دشوار نیستند ولی برای انجام آنها باید استراتژی خاصی انتخاب کرد و با محاسبه یا بررسی شرایط سریع تصمیم‌گیری کرد. علاوه بر اینها، در بعضی از انواع بازیهای فکری لازم است تا رفتار بازیکنان دیگر را زیر نظر بگیرید و به روند بازی به دقت توجه کنید. موفقیت در این قسمت از بازی، نیازمند به‌کارگیری حافظه است. همه اینها یعنی مغزتان در حال تمرینِ تمرکز و تقویت دقت است.
۲. بازی فکری رومیزی
بازی فکری رومیزی هم همان بازیهای معروفی هستند که به‌صورت یک صفحه بازی رو میزی طراحی‌شده، دو یا چند نفر را به خود مشغول می‌کند. شطرنج که معرف حضور همگان است و از نمونه‌های دیگر می‌توان به تخته نرد و مِنچ و… اشاره کرد. این بازی‌ها هم مزایایی دارند که هم در شما حس و حال خوبی ایجاد می‌کنند و هم برای مغزتان مفید هستند:
ایجاد شادی و نشاط
- وقتی با اعضای خانواده، مشغول بازیهای فکری مانند تخته می‌شوید، لحظات‌تان پر از خنده و نشاط می‌شود. خندیدن در مغز ، هورمون اندورفین (endorphin) ترشح می‌کند یعنی هورمونی که نشاط و شادمانی در شما به وجود می‌آورد. خندیدن و در کنار هم بودن هم اعتماد، همراهی و هم‌دردی میان افراد خانواده و دوستان را بیشتر می‌کند.
تقویت مهارت‌های شناختی
- بازیهای فکری با تخته منجر به تقویت مهارت‌های شناختی می‌شوند. همانطور که قبلا هم اشاره شد، حل مسأله یکی از مهارت‌های شناختی است. بازی با کارت به تقویت بخش‌هایی از مغز مانند: هیپوکامپ و قشر پیش‌پیشانی کمک شایانی می‌کند. این بخش‌های مغز مسئول مدیریت افکار پیچیده و شکل دادن به حافظه هستند به همین خاطر با بازیهای فکری مانند تخته‌نرد می‌توان به تقویت مغز کمک کرد.
جلوگیری از مشکلات ناشی از کهولت سن
- بازیهای فکری به حفظ توانمندی شناختی در افراد مسن هم کمک زیادی می‌کنند یکی دیگر از مزایای بازی فکری با تخته، کاهش خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر است. به دلیل اینکه با بازیهای تخته‌ای مانند شطرنج، مدام نیاز به فکر کردن و درگیرسازی مغز با فرایند بازی وجود دارد. مغز فعال و قوی، کمتر در معرض از دست دادن توانایی‌هایش قرار میگیرد.
تنظیم فشار خون و ایجاد آرامش
- بازی کردن یک فعالیت مفرح است و حین انجام آن، بدن آرامش بیشتری پیدا می‌کند. برای مثال ترشح اندورفین که ناشی از آرامش و نشاط بازی است، ماهیچه‌ها را در حالت آرام‌تری نگه می‌دارد و به بهبود گردش خون در بدن هم کمک می‌کند. بهبود وضعیت گردش خون در بدن باعث متعادل نگه داشتن فشار خون می‌شود.
کاهش تنش و استرس
- بعضی از پژوهش‌ها در حوزه بازی نشان میدهد که افراد زیادی برای کاهش استرس ها و فشارهای مختلف به بازی کردن روی می‌آورند. در تحقیقی مشخص شد که ۶۴ درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش از بازی فکری برای کاهش تنش‌های روزانه خود بهره می‌برند.
۳. بازی فکری با طرح تست هوش، معما
بعضی از انواع بازی فکری هم با حل کردن معماها و پاسخ دادن به تست هوش همراه هستند. در بازیهای معمایی و توأم با تست هوش، مغز و ذهن بیشتر استفاده می‌شود. در این نوع بازی‌ها برای پیروزی نیاز به فکر کردن وجود دارد. دیگر خبری از شانس و اقبال نیست. بلکه فرد باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد تا به پاسخ صحیح دست پیدا کند.
تمرین ایجاد ارتباطات مؤثر
- بازیهای معمایی و تست هوش‌ها معمولا به صورت گروهی انجام می‌شوند. همین موضوع می‌تواند به تقویت مهارت‌های افراد در بهبود بخشیدن به ارتباطات اجتماعی‌شان کمک کند. زمانی که شما با هم‌گروهی‌های خود در تعامل و ارتباط قرار می‌گیرید، در واقع، در حال تمرین کردن هم‌فکری، ارتباط مؤثر برقرار کردن با دیگران و سازگاری با جمع هم هستید.
یادگیری و تمرین تفکر حل مسأله
- بازی فکری در قالب معما و تست هوش، دستاوردهای فراوانی برای‌تان به همراه خواهد داشت. تقویت قدرت تصمیم گیری، افزایش میزان صبر و حوصله و توانایی سازماندهی و منظم کردن افکار از جمله رهاوردهای بازیهای فکری به این سبک است. بازیهای معمایی به شما یاد می‌دهند که چطور یک مسأله را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید تا قابلیت بررسی ابعاد مختلف آن میسر شود. تقویت تفکر انتقادی هم از مزیت‌های درخشان بازیهای معمایی است. از این نترسید که شاید از عهده این بازی‌ها برنیایید. خجالت را کنار بگذارید و روی توانایی‌های سلول‌های خاکستری‌تان بیشتر حساب کنید.
افزایش ضریب هوشی
- تحقیقات نشان داده است که حل کردن معماها و بازیهای فکری که با هوش سر و کار دارند باعث افزایش بهره یا ضریب هوشی (IQ) می‌شود. علت این است که معماها، شما را به سمت تفکر و استدلال هدایت می‌کنند. برای حل مسائلی که در این نوع از بازی‌ها مطرح می‌شود، نیاز به استفاده از معلومات عمومی در کنار بهره‌مندی از حافظه، منطق و توانایی حل مسأله وجود دارد. در نتیجه مغز ورزیده‌تر و کارکشته‌تر می‌شود.
تقویت قوه تحلیل و استدلال
- وقتی به حل معما و تست هوش می‌پردازید باید از منطق خود استفاده کرده و موضوع را برای خود استدلال کنید. در نتیجه تمرکزتان افزایش پیدا می‌کند و لازم است با روش‌های تحلیلی و منطقی مختلف به نتیجه برسید. در این صورت، ذهنی فعال‌تر خواهید داشت که یاد میگیرد برای حل مسائل خود از تفکر استراتژیک استفاده کند.
۴. بازیهای ساختنی
احتمال اینکه فکر کنید، بازیهای ساختنی مختص کودکان است بسیار زیاد است. اما دوست عزیز! چنین چیزی به هیچ‌وجه صحیح نیست. همانطور که در موارد قبلی خواندید، بازی کردن آن هم از نوع فکری، برای همه افراد در طیف‌های سنی مختلف مفید است. بازیهای ساختنی هم همین‌طور هستند. مثلا ساخت پازل‌ها، مدل‌ها و… می‌تواند مزایای مختلفی از جمله موارد زیر را برای بزرگ و کوچک به همراه داشته باشد:
افزایش دقت
- بازیهای ساختنی، توجه به جزئیات و دقت را در شما افزایش می‌دهند. وقتی قرار است یک پازل ۲هزار قطعه را بسازید باید به قطعات مختلف نگاهی دقیق داشته باشید و مثلا به شکل قطعه‌ها، رنگ‌شان، ابعادشان و… دقیق توجه کنید. تشخیص تفاوت‌ها میان قطعات مختلف باعث می‌شود که به فرد دقیق‌تری بدل شوید و این دقت در زندگی روزانه، ارتباطات و کارتان هم بسیار مفید خواهد بود. کودکان هم با انجام این بازی‌ها، بادقت‌تر با مسائل مختلف رو به رو خواهند شد.
افزایش اعتماد به نفس
- بازیهای ساختنی هم برای کاهش استرس‌ها بسیار مفید هستند. در هنگام بازی کردن، مغز از حالت فشار و تنش به حالتی مشابه رویا دیدن فرو می‌رود. این تغییر حالت مغزی از هوشیاری فعال به هوشیاری ناخودآگاه، استرس را کاهش میدهد، خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد و اعتماد به نفس را هم بیشتر می‌کند.
خوش‌خلقی و بهبود روحیه
- بازیهای ساختنی به ترشح هورمون دوپامین در مغز کمک می‌کنند. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که در بهبود اخلاق و حال و هوای‌تان نقش دارد. دوپامین علاوه بر ایجاد خوش بینی در شما، تمرکز، انگیزه و حافظه را هم زیاد می‌کند. هر وقت که یک بازی ساختنی را با موفقیت به پایان می‌رسانید، در مغز دوپامین ترشح می‌شود. ترشح دوپامین، راهی است که مغز برای سپاسگزاری از شما بابت دستاوردهای مختلف در اختیارتان می‌گذارد.
تقویت استدلال دیداری
- برای موفقیت در بازیهای ساختنی باید در قطعات مختلف بازی، پازل یا…، دقیق شوید. این دقت نظر، استدلال بصری یا دیداری را افزایش میدهد. هر چقدر که توانایی استدلال دیداری‌تان بیشتر باشد در انجام برخی از امورات روزانه موفق‌تر عمل خواهید کرد. مثلا در پارک کردن خودرو و رانندگی، در خواندن نقشه و مسیریابی و…، بهتر عمل خواهید کرد.
.